’’ Svaka kulturna porodica treba da igra šah ’’ – Nikolaj Gavrilovič Černiševski
Šah je jedna od najstarijih tvorevina civilizacije i traje oko 2000 godina ( jedinstvena sinteza igre, sporta, nauke i umjetnosti – suštinskih oblika čovjekovog izražavanja ). Šah razvija najbitnije ljudske vrijednosti, ostvarujući, pri tom, obrazovnu, vaspitnu i etičku funkciju. To postiže paradoksalnim spojem stvaralaštva sa zakonima logike i matematike.
Šah u nastavi, spregom edukacije (nastava-teorija), istraživanja (vježbe) i takmičenja (praksa), podstiče prirodni sklad djece i omladine; od spoznavanja i učenja, preko sticanja navika i vještina, do provjere i primjene u praksi.
Šah, s lakoćom, ostvaruje pedagoški san: mišljenje i djelovanje, umjesto pukog pamćenja i reprodukovanja! Igrajući šah, mladi prolaze kroz svojevrsnu socijalizaciju i razvijaju sklonosti ka izrazito pozitivnim smjernicama kakve šahovska igra i njeno shvatanje i savladavanje pruža.
Poznato je da šah svojom unutrašnjom logikom i karakterom, snažno utiče na razvoj najboljih ljudskih osobina, kao što su: borbenost, objektivnost, snaga volje, disciplina, koncentracija, korektnost, ekonomičnost, lucidnost, kreativnost – sve ono što je djeci potrebno u školi i životu!
Šah, takodje, afirmiše mladog čovjeka kroz druženje i takmičenja i omogućava mu nova saznanja na putovanjima i susretima u zemlji i inostranstvu. Razvija mu u mladosti samopouzdanje i osjećaj sopstvene vrijednosti i ostaje mu prijatelj i utočište kroz čitav život.
Šah je odavno dio nastavnog procesa (Rusija, SAD, Francuska, Poljska, Madjarska, Island, Kina, Azerbejdzan…), a u Rusiji čak postoji katedra za šah u okviru fakulteta za sport. Te zemlje su svojoj djeci otkrile ljepotu šaha a on ih za uzvrat na najvećim takmičenjima afirmise kao vodeće u toj vrhunskoj disciplini ljudskog uma.
Šah, kao nijedna druga disciplina, sport ili igra ima svojstvo da u sebi objedini dva oštro suprotstavljena principa – aristokratko i demokratsko!
Naime, šah kao visokointelektualna igra zahtijeva visoke standarde od onoga ko ga igra ( aristokratski princip ! ). Istovremeno, šah može igrati bilo ko, bilo kad i bilo gdje – bez obzira na rasu, naciju, pol ili godine ( demokratski princip !). Šah ima jedinstvenu sposobnost da briše vještačke razlike medju ljudima i uspostavlja hijerarhiju na osnovu kvaliteta. Onaj ko igra šah, razvija dvije sposobnosti: jedne su specifično šahovske, druge su opšte. Poznato je i dokazano da šah izuzetno povoljno utiče na razvoj mladih ljudi i to u više pravaca i nivoa. Izmedju ostalog, podstiče druželjublje i bržu socijalizaciju mladih ljudi.
Prednost šaha u odnosu na sve ostale discipline i sportove je potpuna ravnopravnost polova u šahovskoj igri ( žene i muškarci igraju zajedno na turnirima).
Šahovska igra pruža mogućnost socijalizacije hendikepiranih osoba (osobe u invalidskim kolicima, slijepe osobe…) i njihovo ravnopravno učešće na šahovskim takmičenjima. Nije uzalud Svjetska šahovska federacija (FIDE) za svoj moto uzela poznato ‘’Gens una sumus’’ ( ‘’Jedan smo rod’’, ili da parafraziramo, svi šahisti svijeta medjusobno su braća!). U šahu su otjelotvorene ideje iz Francuske revolucije 1789 godine: ‘’Egalite, fraternite, liberte’’ (‘’Jednakost, bratstvo,sloboda!’’).
Tokom igre ili šahovskog treninga neprihvatljivo je bilo kakvo ometanje ili vrijedjanje protivnika, neprestano se ukazuje na važnost poštenog i korektnog odnosa prema protivniku i protivničkoj ekipi, uvažavanje različitosti, kulturno ponašanje tokom i nakon partije, izbjegavnje nepristojnosti i svih vrsta nasilja. Ovime smo napravili veliki korak u prevenciji neprihvatljivog ponašanja. Stavljajući pred mladim šahistima obavezu poštovanja šahovskih pravila kod njih se afirmiše poštenje kao temeljna životna vrijednost.
Šah omogućuje da se mladi ljudi dobro pripreme i osposobe za život.
Na primjer, zapisivanje šahovskih poteza zahtijeva koncentraciju, tačnost i urednost. Kasnija analiza zapisane partije od polaznika iziskuje razvoj objektivnosti, samokritičnosti, analitičnosti, učenje na sopstvenim i tudjim greškama, razvija pamćenje… Kroz ekipna takmičenja stvara se kolektivni duh i osjećanje pripadništva i zajedništva dok se na pojedinačnim takmičenjima razvija samostalnost i odgovornost prema svojim odlukama i postupcima.
Osim pozitivnog uticaja u sferi vaspitanja šah popoljšava i obrazovne sposobnosti poput memorije, koncentracije, brzine računanja, vizuelizacije, snalaženja u prostoru i vremenu, logičkog rasudjivanja, usvajanja teksta, znakova i simbola. Šahovska pedagoška praksa dokazala je da baveći se šahom mladi šahisti razvijaju upornost, odgovornost, samokritičnost, objektivnost, korektnost, poštovanje pravila i protivnika, borbenost, želju za napretkom, promišljanje, koncentraciju, vrhunsku memoriju, samokontrolu, racionalnost, kreativnost, maštovitost…
Pored svega navedenog šah je i dobar instrument upoznavanja samog sebe (introspekcija).
Učeći šah, mladi uče jezike, unapredjuju poznavanje kompjutera, shvataju blagodeti interneta…
Iako drevna disciplina koja seže skoro 2000 hiljade godina unazad šah odlično korespondira sa modernim sredstvima komunikacije. Kompjuteri i internet su našli široku primjenu u šahu pa se brojni turniri i mečevi već godinama igraju online, obavlja se i šahovska edukacija putem interneta a šahovski profesionalci svakodnevno koriste kompjuterske analize složenih pozicija tokom svojih priprema.
Vjerovatno će se u skorijoj budućnoosti i zvanična šahovska takmičenja najvišeg ranga igrati putem interneta.
RADMILA MILOŠEVIĆ
April , 2020. godine
